stvoritegenijalca.com

Da li je genijalnost urođena ili se može naučiti?

February 15, 2024 | by stvoritegenijalca.com

genije1

Da li je moguće stvoriti genija? Možemo li na neki način organizovati naš obrazovni i društveni život da stvorimo više Ajnštajna i Mocarta – ili, što je mnogo hitnije u ovom trenutku, još jednog Adama Smita ili Džona Mejnarda Kejnza?

Kako stvoriti genija je veoma staro pitanje koje je zaokupljalo pažnju filozofa još od antičkih vremena. U modernom dobu su Imanuel Kant i Darvinov rođak, Frensis Galton naširoko pisali o tome kako nastaje genije. Prošle godine, pop-sociolog Malkolm Gladvel obradio je ovo pitanje u svojoj knjizi Izuzeci: Priča o uspjehu (Outliers: The Story of Success).

Najsvježiji i vjerovatno najsveobuhvatniji doprinos ovom žanru je nova knjiga Dina Kita Simontona, Genije 101: Stvaraoci, vođe i genijalci (Genius 101: Creators, Leaders, and Prodigies). Simonton, profesor psihologije na Univerzitetu Kalifornija u Dejvisu, jedan je od vodećih svjetskih autoriteta o istaknutim intelektualcima koje izučava još od studentskih dana na Harvardu 1970-ih godina.

Većim dijelom svoje istorijske debate o tome šta dovodi do nastanka genijalnosti dominirao je gorak, binarni argument: to je prirodni dar ili je odgoj – da li se genijalnost genetski prenosi ili su genijalci proizvod stimulativnog i brižnog kućnog okruženja? Simonton zastupa razumnu poziciju da je genijalnost rezultat kvalitetnih gena i dobrog okruženja. Njegovo gledište ‘srednjeg puta’ izdvaja ga od ideološki zadojenih zagovornika kao što je Galton (osnivač eugenike) ili revizionista kao što je Gladvel koji smatra da su posvećenost i praksa, umjesto sirove inteligencije, ključne determinante uspjeha.

Veoma često se dešava da autori ne preciziraju šta tačno podrazumijevaju pod ‘genijem’. Simonton to pokušava s ovom temeljnom, pomalo nezgrapnom definicijom: genijalci su osobe koje “posjeduju inteligenciju, entuzijazam i izdržljivost da ostvare potrebnu stručnost u široko prihvaćenoj oblasti postignuća” i koji doprinose tom polju tako da ga stručnjaci smatraju i “originalnim i izuzetnim.”

Sve je to u redu, ali kako utvrditi da li je umjetničko ili naučno djelo originalno i izuzetno? Jedan metod koji Simonton i ostali koriste jeste računanje broja citiranih publikacija nekog pojedinca u stručnoj literaturi – ili na primjer, broj izvođenja ili snimanja djela nekog kompozitora. Drugi istraživači umjesto toga računaju broj enciklopedijskih referenci. Ovakvi metodi možda nisu pretjerano sofisticirani, ali je bar rezultat veoma mjerljiv.

Ipak, ovu tehnika odzvanja pojednostavljivanjem: genije je ono što svi mi tvrdimo da jeste. Postoji li objektivniji metod? Postoje, naravno, testovi inteligencije (IQ), ali nisu svi testovi inteligencije isti, zbog čega je utvrđena minimalna inteligencija koja se smatra nivoom genijalnosti. Takođe, IQ procjene preminulih genijalaca izgledaju smiješno jer su zasnovane na veoma neujednačenim biografskim podacima.

Zbog toga se Simonton vraća svojoj “inteligencija, entuzijazam i izdržljivost” formulaciji. Međutim, šta je sa slučajnim otkrićima? Simonton podsjeća na slučaj biologa Aleksandra Fleminga koji je 1928. g. “primijetio sasvim slučajno da je kulturu Staphylococcus kontaminirala plavičasto zelena plijesan. Oko plijesni je bio oreol.” Bingo: penicilin. Šta bi se, međutim, desilo da ste baš vi bili u Flemingovoj laboratoriji i prvi primijetili oreol? Da li bi vi bili genije?

U skorije vrijeme je izdržljivosti i predanosti kao nezaobilaznim dijelovima visokih postignuća posvećeno mnogo pažnje, dok je uloga sirovog talenta i inteligencije donekle otišla u zapećak. Glavni razlog za ovaj otklon je rad Andersa Eriksona, Simontonovog prijateljski nastrojenog rivala koji predaje psihologiju na Florida Stejt Univerzitetu. Gladvel je njegov rad uvrstio u top deset najboljih djela dokumentarne literature u svojoj knjizi Izuzeci.

Erikson je postao poznat zahvaljujući 10-godišnjem pravilu: to je pojam koji kaže da je potrebno bar deset godina (ili 10,000 sati) posvećenog rada da bi ljudi savladali najkompleksnije napore. Erikson nije izmislio 10-godišnje pravilo (prvi put je predloženo još 1899. g.) ali je izveo brojne studije koje su ga potvrdile. Gladvel je vjernik. “Vježbanje nije nešto što počneš raditi kad si dobar,” on naglašava. “To je stvar koju radiš da te učini dobrim.”

Prilično omalovažavajućim tonom Simonton ovo naziva “zamornom teorijom”. On smatra da je prava priča mnogo komplikovanija: svjesno vježbanje, on naglašava, je neophodan ali nije i dovoljan uslov za stvaranje genija. Za početak, moraš biti dovoljno bistar da bi te vježbanje nečemu naučilo. U studiji iz 2002. g. Simonton je pokazao da je prosječan IQ 64 eminentna naučnika bio oko 150, cijelih 50 poena više od prosječne inteligencije opšte populacije. I većina varijacija u pogledu IQ-a (oko 80 posto, prema Simontonu) objašnjava se genetikom.

Takođe su bitne osobine ličnosti. Simonton piše da genijalci imaju sklonost da budu “otvoreni ka iskustvu, introvertni, odbojni, motivisani i ambiciozni.” Ove osobine ličnosti su takođe nasljedne – ali samo djelimično. Njih takođe oblikuje i okolina.

Šta u tom slučaju ovo znači za ljude koji žele da ohrabre genijalce? Gladvel zaključuje svoju knjigu tako što kaže da 10,000-satno pravilo pokazuje da djeci samo treba pružiti šansu da pokažu koliko naporno mogu raditi; on naglašava da nam je potrebno “društvo koje obezbjeđuje mogućnosti za sve.” Pa, naravno. Ali on odbacuje ideju da djeca moraju imati višu inteligenciju da bi ostvarili uspjeh, što je samo pusta želja. Veoma se često dešava da takvu djecu direktori škola zadržavaju sa njihovim vršnjacima umjesto da im dozvole da preskoče razrede.

Ipak, veoma je teško identifikovati genijalce i to ne samo među mladima. Simonton pominje priču o ženi koja je jedva uspjela objaviti desetak svojih pjesama tokom svog kratkog života. Naporan rad nije joj donio bog zna šta – ali sirova snaga njene maštovitosti i metafore još uvijek su veoma živi. Njeno ime? Emili Dikinson.

Izvor: Magazin Time

RELATED POSTS

View all

view all